سیل و امواج مد

اغلب سیلها در اثر بارندگی شدید، آب شدن برفها و تکه یخهـای بـزرگ و یـا طغیـان رودخانهها جاری میشوند. بعضی از رودخانهها هر ساله به طور منظم طغیان میکنند . از گزارشهای سالهای گذشته میتوان زمان وقوع و ارتفاع بـالا آمـدن آب را پـیشبینـی کرد. سیلهای غیرقابل پیشبینی در اثر بارانهای سـیلآسـای غیرطبیعـی روی زمـین لخت، خیس و یا یخزده و بعضی سیلها در اثر امواج کنار دریا جاری میشـوند. در یـک موج مدی توده عظیمی از آب دریا، که گاه ۶ تا ۹، متر ارتفاع دارد ناحیـه گسـتردهای از زمین ساحلی را که ممکن است حد آن به ۸۰ تا ۱۰۰ کیلومتری کناره دریـا برسـد فـرا میگیرد. اغلب این امواج مد دریا در اثر زلزلههای زیردریایی اتفاق میافتند ولـی گـاهی به دنبال طوفان نیز حادث میشوند.

مناطقی که خاکهای چسبنده دارند شو بدون پو ش گیـاهی انـد بـرای ایجـاد سـیل بسیار مستعد هستند. دانههای باران بر اثر ضـربه بـه خـاک، باعـث بـه هـم فشـردگی و چسبندگی لایه سطحرویی خاک شده و از قدرت جذب خاک و نفوذ آب در عمق خـاک میکاهد و به همین علت آب بارندگی در خاک نفوذ نکرده و جاری میشود و در همـین حال شدت ضربات باران باعث حرکت دانههای خاک شده و این دانهها را همراه خود بـه حرکت در میآورد و معلق شدن این ذرات خاک باعث زیاد شدن حجم آب جاری شـده میگردد.

این آبهای گل آلود حوضههای کوچک، در حوزه خود اگر نیروی کوچکی بـه شـمار آیند با پیوستن به هم و تشکیل حوضه های بـزرگ و زیـاد شـدن حجـم جـاری، قـدرت مخربی را به وجود می آورند که در نهایت سبب خسارات مالی و جانی فراوان میگردند.
بعضی اوقات بعد از یک بارندگی شدید کوتاه مدت، در سطح حوضه آبریز و یا در یک قسمت اعظم از حوضه، باعث به وقوع پیوستن سیل مـیگـردد . ایـن بارنـدگیهـای دوم همیشه باعث سیلهای وحشتناک و مخرب شده است. از بارندگیهایی که باعـث سـیل میشود، یکی هم بارندگیهای خارج از فصل می باشد (مانند بارندگیهای تابسـتانی )، در تابستان، رودخانهها در حد کامل جاری هستند. دیگر این که به علت گرم بودن خـاک و اختفای هوای گرم مرطوب در حفرههـای خـاک، بـاران شـدید تابسـتانی نمـیتوانـد در روزنه های خاک نفوذ کند و ناچاراً جاری میشود و سیل و طغیان بهوجود میآید.
عامل دیگری که در بروز سیل مؤثر میباشد، شکسته شدن سـدها و آببنـدها اسـت که بر اثر سهلانگاری فنی و یا عوارض زمینی چون زلزله بهوجود میآید و یا خرابی آب- بندهای طبیعی که بر اثر ریزش کوه و بسته شدن گذرگاه آب حوضه آبریز، دریاچهای را تشکیل داده و بر اثر فشار زیاد آب سد، از هم میپاشند نیز عامل دیگری از عوامل بـروز سیل میباشد.

یکی دیگر از عوامل بروز، شکسته شدن سدهای یخی میباشد. مکانیسم عمل بـدین صورت است که وقتی رودخانه مقدار زیادی یخ از مناطق کوهستانی را همـراه مـیآورد، پس از کاهش سرعت جریان، یخهـا بـه هـم پیوسـته و اولـین شـبکه یخـی را تشـکیل میدهند و با پیوستن دیگر یخها به صورت دیوارهای در شکاف به دام افتاده و سد یخـی تشکیل میشود. شکسته شدناین دیوار بر اثر گرما یا فشار باعث سرازیر شدن آب جمـع شده میگردد. ذوب سریع برف و یخ نیز عامل مهم دیگری در بروز سیل میباشـد. بـرف معمولاً در کوهها بیشتر بوده و از فصل بهار به تدریج ذوب میگردد، برف بـه علـت نیـاز بیشتر به گرما نمی کتواند ی باره ذوب شود و برای ذوب هرگرم بـرف بـیش از۷۹ کـالری حرارت لازم است .این مقدار کالری بیشتر از گرمای خورشـید و یـا بادهـای گـرم مـداوم تأمین میشود. گاهی این ذوب به همراه بارندگیهای شدید، طغیان رودخانهها را سـبب میگردد. فعالیتهای آتشفشانی نیز باعث ذوب سریع برف کوهها و سیل آنـی و پـرحجم میشود.  

عنوان : اصول و مبانی عملیات امداد و نجات
مولف : فرامرز فرج