«گروه مهندسی بهداشت حرفه ای و ایمنی کار دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی کردستان»

این راهنما مشاوره سریع در مورد استفاده از ماسک های تنفسی در محیط های عمومی ، خانه و مراکز بهداشتی و درمانی در مناطقی که شیوع بیماری ناشی از کروناویروس گزارش شده است را ارائه می دهد. این راهنما برای متخصصان بهداشت عمومی، پیشگیری و کنترل عفونت، مدیران مراقبت های بهداشتی، کارمندان مراقبت های بهداشتی، مسئولین بهداشت و ایمنی محیط های کار و کلیه افرادی که در محیط زندگی و کار آنها کرونا ویروس شیوع پیدا کرده است، در نظر گرفته شده است.
بر اساس اطلاعات موجود و در دسترس، نحوه انتقال انسان به انسان این ویروس از طریق قطرات تنفسی یا تماس است. اندازه این ویروس ۱۲۰ نانومتر می باشد که این موضوع می تواند در انتخاب ماسک و وسایل حفاظت تنفسی مناسب کمک کننده باشد. هر شخصی که با فرد دارای علائم تنفسی )مثلاً عطسه ، سرفه و غیره) در تماس نزدیک )در فاصله ۱.۸ متری) قرار بگیرد در معرض خطر مواجهه با ذرات تنفسی عفونی بالقوه است .

آیا ماسک مؤثر است؟
هرچند ابعاد ویروس ها بسیار کوچک است اما مطالعات نشان می دهند که ماسکها می توانند از نفوذ ویروسها جلوگیری کنند. چرا که ماسک مانند الک عمل نمی کند که فقط ذرات درشت تر از منافذ خود را نگه دارد بلکه طی فرایندهای پیچیده فیزیکی همچون Diffusion و Interception عمل می نماید که منجر به حذف ذرات بسیار ریز نیز می شود. به علاوه، بسیاری از ویروسها به همراه ذرات موجود در هوا، قطرات آب و ترشحات انتقال می یابند که ذرات نسبتا درشت تری هستند. لذا می توان گفت استفاده از ماسک می تواند کمک کننده باشد. باید اضافه کرد که ماسک از تماس دست با ناحیه دهان و بینی که از مهمترین راههای انتقال ویروسها به بدن می باشند نیزجلوگیری می کند. در نتیجه به طور کلی در شرایط شیوع ویروس، استفاده از ماسک توسط مراجع ذیصلاح از جمله سازمان جهانی بهداشت توصیه می گردد.

استفاده از ماسک برای چه کسانی الزامی است؟
در شرایط شیوع ویروس، برای عموم افرادی که در محیط های عمومی همچون محیط های اداری، آموزشی، تجاری، صنعتی، نظامی و … و همچنین وسائط نقلیه عمومی همانند تاکسی، اتوبوس و … قرار می گیرند، توصیه می شود از ماسک مناسب استفاده کنند. همچنین افرادی که دارای علائم مشکوک هستند و افرادی که در تماس با آنها قرار دارند نیز ضرورت دارد که در تمامی محیط ها حتی محیط مسکونی نیز از ماسک استفاده کنند. البته به طور کلی پرسنل ارائه دهنده خدمات بهداشتی و درمانی و همچنین افرادی که به محیط های بهداشتی و درمانی مراجعه می نمایند، در اولویت اول استفاده از ماسک قرار دارند.
پیشنهاد میشود افراد زیر حتماً از ماسکهای N95 یا FFP2 یا معادل آن استفاده نمایند:
الف) پرسنل درمانی در اورژانس و بخشهای مربوط به مراقبتهای ویژه تنفسی بیماران مشکوک یا مبتلا به کرونا ویروس
ب) پرسنل بهداشتی در مراکز بهداشتی-درمانی، فرودگاه و پایانه های مرزی که مسئول شناسایی و مراقبت از بیماران مبتلا به کرونا ویروس هستند.
ج) پرسنل انتظامی و غیر انتظامی چک کننده پاسپورت و عبور و مرور ترددکنندگان در فرودگاه و پایانه های مرزی.
نکته: تأکید می شود که استفاده از ماسک نباید منجر به اطمینان خاطر شود و در هر حال رعایت کلیه نکات از جمله شستشوی مرتب دستها و افزایش ایمنی بدن از طریق تغذیه و ورزش مناسب الزامی است.

چه ماسکی مناسب است؟
اخیراً ماسک ها در انواع مختلفی به بازار ارائه شده اند که در برخی افراد منجر به سردرگمی خواهد شد و ممکن است در انتخاب و استفاده از ماسک اشتباه شود. در ادامه انواع ماسکها را مورد بررسی قرار می دهیم و مناسب ترین ماسک را معرفی خواهیم کرد. شکل ۱ بعضی از انواع ماسکهای موجود در بازار را نشان می دهد.

شکل ۱ – بعضی از انواع ماسکهای ذرات موجود در بازار

ماسک های پزشکی:
ماسک های پزشکی یا جراحی یا مراقبتهای بهداشتی، صاف یا چین دار هستند و بند آنها به دور سر یا گوش بسته می شود (شکل شماره ۲ ). این نوع ماسکها از انتشار عفونت بین بیمار و پرسنل بهداشتی-درمانی پیشگیری میکنند. این نوع ماسکها به طور معمول در شرایط عادی استفاده می شوند نه در مناطق با طغیان و شیوع بالای یک بیماری واگیر تنفسی . البته در هنگام شیوع بیماری جهت کنترل انتشار بیماری در افراد عادی نیز کاربرد دارد. این نوع ماسکها با صورت به طور کامل متناسب نبوده و هنگام دم میزان زیادی از هوای آلوده میتواند از فضای بین ماسک و صورت وارد ریه فرد شود. لازم به ذکر است که با توجه به ماهیت این نوع ماسکها )نشتی بسیار زیاد از کناره های ماسک) تست نشتی برای آنها طراحی نشده است. این ماسک ها به نحوی طراحی شده اند که می توانند از نفوذ ذرات بزرگ ، ترشحات و … جلوگیری کنند، همه این موارد ممکن است حاوی ویروس یا باکتری هایی باشند که برای شما مضر باشد. با این حال، به دلیل نشتی زیاد، ذرات می توانند به یک ماسک پزشکی نفوذ کنند. لذا این نوع ماسک در مقایسه با ماسک هایی که به N95 یا FFP2 و FFP3 معروفند، از امنیت بالایی برخوردار نیست.
نکته: در صورت پوشیدن انواع مختلف ماسک ها، استفاده و دفع مناسب بسیار ضروری است.

شکل ۲ – ماسک جراحی ساده (پزشکی)

ماسکهای سری N:
ماسک های N و P و R بر اساس استاندارد امریکایی NIOSH طبقه بندی شده اند (شکل ۳ ). این ماسکها میبایست به طور کامل روی صورت بچسبند، نشتی نداشته باشند و آزمون نشت بندی هر بار قبل از استفاده انجام شود. این ماسکها فرد را در برابر گرد و غبار، میست، فیوم، و بیو آئروسول محافظت میکنند. ماسکهایی که جزء سری N می باشند، با حروف N ، P و R مشخص می شوند و یک عدد نیز در کنار این حروف ذکر می شود. اعداد مذکور می توانند ۹۵ ، ۹۹ و ۱۰۰ باشند. به دلیل اینکه انواعی که با حرف N مشخص می شوند، معروفترند و بیشتر در بازار موجودند، به معرفی آنها می پردازیم.
ماسکهای N95 حداقل ۹۵ درصد ذرات معلق با اندازه ۰.۳ میکرون و بالاتر را حذف میکنند.
ماسکهای N99 حداقل ۹۹ درصد ذرات معلق با اندازه ۰.۳ میکرون و بالاتر را حذف میکنند.
ماسکهای N100 حداقل ۹۹.۹۷ درصد ذرات معلق با اندازه ۰.۳ میکرون و بالاتر را حذف میکنند.
سایر ماسکهایی که با حروف P و R مشخص می گردند نیز همین کارایی را دارند اما کاربرد آنها متفاوت است و مخصوص محیط های صنعتی می باشند. اما در صورت موجود بودن، استفاده از آنها نیز بلامانع است و کارایی مشابه با انواع N را دارند.
هرچند اندازه ویروسها از ۰.۳ میکرون کوچکتر است اما به دلایل ذکر شده در بالا این ماسکها در فیلترکردن ویروسها موثرند.
ماسک های N95 در دو نوع سوپاپ دار و بدون سوپاپ موجودند و انواع سوپاپدار آنها بیشتر توصیه می شود. سوپاپ روی ماسک نقش خروج هوای بازدمی را دارد و به منظور تسهیل خروج هوا و افزایش راندمان ماسک استفاده می شود و به اشتباه از طرف عامه مردم، فیلتر قلمداد می گردد و ماسک های سوپاپدار را فیلتردار می نامند.

شکل ۳ – ماسک N95 سوپاپدار. سوپاپ روی ماسک (مانند تصویر) به منظور تسهیل خروج هوای بازدمی از سوپاپ میباشد.

شکل ۴ – ماسک N95 جراحی بدون سوپاپ مخصوص مراقبتهای بهداشتی

ماسکهای سری: FFP
ماسک های FFP که با استاندارد اروپایی EN149: 2001 طبقه بندی شده اند، ماسک های گرد و غبار یکبار مصرفی هستند که در سه رتبه حفاظت تنفسی قرار می گیرند : .FFP1, FFP2, FFP3
ماسک FFP1 ماسک مناسب برای ذرات بزرگتر از ۵ میکرون با فیلتراسیون ۸۰ درصد
ماسک FFP2 ماسک مناسب برای ذرات بین ۲ تا ۵ میکرون با فیلتراسیون ۹۴ درصد
ماسک FFP3 ماسک مناسب برای ذرات کوچکتر از ۲ میکرون با فیلتراسیون ۹۹ درصد
از نظر عملکرد، ماسک های FFP2 و FFP3 مشابه ماسک های N95 می باشند و هر دو این ماسک ها را می توان به جای ماسک N95 استفاده کرد.

نکته: – FFP مخفف Filtering Piece Face است و شماره آن میزان سطح محافظت را نشان می دهد
. FFP3 بیشترین سطح حفاظت را تامین می کند و بالای ۹۹ درصد ذرات را فیلتر می نماید.

نحوه پوشیدن ماسک:
دستان خود را تمیز کنید:
قبل از لمس ماسک تمیز، دستان خود را با آب و صابون کاملاً بشویید. باید دستان خود را حداقل ۲۰ ثانیه بشویید. همیشه از یک حوله کاغذی تمیز برای خشک کردن دستان خود استفاده کنید و سپس آن حوله کاغذی را درون سطل زباله بیندازید. قبل از اینکه آن را دور بیندازید ممکن است بخواهید از آن حوله کاغذی استفاده کنید تا پس از شستن دستان خود، در را باز و بسته کنید .
ماسک را بررسی کنید :
هنگامی که یک ماسک جدید را از جعبه درمی آورید ، آن را چک کنید تا اطمینان حاصل کنید که هیچ گونه نقص، سوراخ و پارگی در ماسک وجود ندارد. اگر ماسک دارای نقایص ، سوراخ و شکاف است، آن را دور انداخته و ماسک جدید )استفاده نشده) دیگری را انتخاب کنید .
قسمت بالای ماسک را به درستی تنظیم کنید:
برای اینکه ماسک تا حد ممکن به پوست شما نزدیک شود ، قسمت بالای ماسک دارای لبه خمیده اما محکم خواهد بود که می تواند در اطراف بینی شما قرار گیرد. قبل از استفاده از ماسک روی صورت خود اطمینان حاصل کنید که این قسمت به سمت بالا قرار دارد و به درستی تنظیم شده است.
ماسک را روی صورت خود قرار دهید:
با استفاده از بندهای ماسک، آن را روی سر خود تنظیم نمایید. دقت کنید که دست کمترین تماس را با قسمت داخلی ماسک داشته باشد.

شکل ۵ روش صحیح پوشیدن ماسک ها را نشان می دهد

درآوردن ماسک:
دستان خود را تمیز کنید:
بسته به آنچه که قبل از برداشتن ماسک با دستان خود انجام داده اید، ممکن است لازم باشد که دستان خود را بشویید .
ماسک را با دقت جدا کنید:
به طور کلی ، ماسک را فقط با لمس لبه ها، بندها، حلقه ها و نوارها جدا کنید. قسمت جلوی ماسک آلوده را لمس نکنید. ماسک های پزشکی طوری طراحی شده اند که فقط یک بار قابل استفاده هستند. بنابراین وقتی ماسک را جدا کردید، فوراً آن را درون سطل زباله بگذارید.
در محیطهای پزشکی احتمالاً سطل زباله مخصوص برای وسایل بیوشیمیایی مانند ماسک های استفاده شده و دستکش وجود دارد .
در یک محیط غیر پزشکی که ماسک می تواند آلوده باشد، ماسک را به تنهایی درون یک کیسه پلاستیکی قرار دهید. کیسه پلاستیکی را گره بزنید و سپس کیسه پلاستیکی را درون سطل زباله بیندازید .پس از درآوردن ماسک ، دستان خود را یکبار دیگر بشویید .

آزمون ماسک ها:
برای اطمینان از عملکرد درست ماسک باید ازآن آزمون نشتی به عمل آورد. شکل ۶ روش صحیح آزمون نشتی ماسک ها را نشان می دهد.

شکل ۶ – نحوه آزمون نشتی ماسک ها

نکته ۱ : ماسکهای N95 و FFP2 به صورت سوپاپدار در بازار موجود هستند که سوپاپ موجود روی ماسک صرفاً جهت خروج هوای بازدمی میباشد و نقش فیلتر را ندارد .
نکته ۲ : ماسکهای جراحی ساده قابلیت فیت شدن و تست نشتی را ندارند .

استاندارد ماسک ها:
ماسک های تنفسی باید دارای یکی از استانداردهای زیر باشند که به ترتیب استاندارد شماره ۱ مربوط به ماسک های N و P و R و استاندارد شماره ۲ مربوط به ماسک های سری FFP می باشند:
۱. US National Institute for Occupational Safety and Health )NIOSH)-certified N95,
۲. European Union )EU) standard EN149

کاربرد ماسک ها در محیط های انجام مراقبت بهداشتی درمانی:
اطلاعات زیر جهت کاربرد ماسک ها در محیط های انجام مراقبت بهداشتی توصیه می شود :
۱- ماسک جراحی باید دارای مقاومت زیاد در برابر مایعات باشد و قابلیت تنفس مناسب داشته باشد و هنگام تنفس درون دهان فرو نرود .
۲- ماسک را با دقت روی صورت قرار دهید تا دهان و بینی را بپوشاند و کاملاً گره بزنید یا محکم کنید تا هرگونه شکاف بین صورت و ماسک به حداقل برسد .
۳- هنگام استفاده، از لمس کردن ماسک خودداری کنید .
۴- ماسک را با استفاده از تکنیک مناسب جدا کنید (یعنی جلو ماسک را لمس نکنید بلکه بند آن را ازپشت جدا کنید) .
۵- دستها را بعد از برداشتن ماسک یا هر زمان که سهوا ماسک خود را لمس کردید (اگر ماسک به وضوح آلوده باشد)، با استفاده از مایع ضد عفونی کننده حاوی الکل یا صابون و آب تمیز کنید .
۶- ماسک ها را به محض مرطوب یا خیس شدن با ماسک تمیز و خشک جدید جایگزین کنید .
۷ – از ماسک های یکبار مصرف دوباره استفاده نکنید .
۸- ماسک های یکبار مصرف را بعد از هر بار مصرف و بلافاصله پس از جدا کردن آنها دور بیندازید .

کارمندان مراقبت های بهداشتی باید :
۱- هنگام ورود به اتاقی که بیماران مظنون یا تأیید به عفونت بستری شده است و همچنین هنگام انجام هر نوع مراقبت بهداشتی که به یک فرد مشکوک یا مبتلا به عفونت ارائه می شود، ماسک مناسب بپوشند .
۲ – هنگام انجام اقدامات زیر کارمندان مراقبت های بهداشتی می بایست حتما از ماسک استفاده کنند :

•Tracheal intubation
•Noninvasive ventilation
•Tracheotomy
•Cardiopulmonary resuscitation
•Manual ventilation before intubation
•Bronchoscopy

نکته: به طور کلی ماسکهای معرفی شده می بایست به طور کامل و مداوم در کل مدت زمانی که فرد در محیط آلوده حضور دارد استفاده شوند. ضمنا تاکید می گردد کلیه ماسکهای مورد استفاده یکبار مصرف باشند .

تاریخ انقضا و عمر مفید ماسک:
به طور عمومی عمر مفید ماسک سوپاپدار N95 و FFP2 می تواند تا ۸ ساعت کاری باشد اما بطور کلی در سه حالت زیر باید ماسک N95 یا FFP2 تعویض شود :
– اگر قالب کاسه ای شکل ماسک فرم خود را از دست داده باشد و روی صورت تان بطور کامل محکم نچسبد که باعث نشت هوای بیرون به درون ماسک شود.
– اگر با وجود زدن ماسک روی صورت بوی دود و هوای آلوده از بیرون را احساس می کنید.
– اگر فیلتر ماسک کثیف شده باشد و آلودگی ها و گرد و غبار روی سطح آن دیده شود که قابل تمیز شدن نباشند.

دانشگاه علوم پزشکی کردستان
دانشکده بهداشت
گروه مهندسی بهداشت حرفه ای و ایمنی کار