خطر انفجار در کارگاههای نساجی

انجمن ایمنی و بهداشت کار آمریکا گرد و غبار پنبه را عبارت از گرد و غبار ناشی از فرآینده هائی که روی پنبه انجام می شود و در هوای محیط کار پراکنده می شود و ترکیبی از کلیه مواد همراه با پنبه، ریشه، غوزه، برگ و مواد معدنی که ممکن است در برگ ها و قسمت های مختلف پنبه در حین دوره رشد و برداشت گیاه پنبه جمع شده باشد»

می داند که بیشترین آن در مراحل حلاجی و شانه زنی پنبه در هوای محیط کار پراکنده می شود البته امروزه با ورود دستگاه ها و تکنولوژی جدید و روش کنترل گرد و غبار از شدت آن کاسته شده است ولی این وضعیت در کارخانه ها و کارگاههای قدیمی که دارای دستگاه فرسوده هستند مشاهده می شود. لذا از خطرات دیگر در این گونه کارگاهها، خطر انفجار ذرات ریز ناشی از گرد و غبار حاصل از پنبه است که بصورت معلق در سطح فوقانی کارگاه ها شبیه ابر جمع می شود و بعد از تراکم ابری (ابر الکترونیکی)

با رسیدن به یک منبع جرقه زنی موجب انفجار شدید و بلافاصله باعث آتش سوزی کارگاه می شود که ضرورت هواکش های صنعتی ضد جرقه به تعداد مناسب در هر کارگاه بمنظور تخلیه گرد و غبار حاصل از موارد ضروری می باشد.

بنابر این لزوم تدوین ضوابط و مقررات ایمنی در اینگونه مراکز محسوس است و بایستی این قوانین و مقررات مربوط به ایمنی در این صنایع به ۳ گروه تقسیم شوند:

الف) گروه اول: ضوابط و مقرراتی که استقرار صنایع و مراکز خدماتی بر مبنای آن صورت گیرد.

ب)گروه دوم: ضوابط و مقرراتی که بر ساخت و سازهای صنایع نساجی و موضوع ایمنی به ویژه از لحاظ آتش سوزی نظارت داشته باشد.

ج) ضوابط و مقرراتی که نحوه فعالیت و چگونگی عملکردهای صنایع  نساجی را کنترل و نظارت میکند در نگاه اول چنین ضوابط و مقرراتی محدود کننده و بازدارنده تلقی می شود به طوریکه الزام به رعایت  همه ضوابط و مقررات وضع شده توسط اشخاص حقیقی و حقوقی از تمایل به سرمایه گذاری در این بخش از صنعت را می کاهد و می تواند منجر به انصراف آنها شود ولی باید توجه داشت که هرگونه حادثه آتش سوزی در یکی از این واحدهای صنعتی می تواند زیان های اقتصادی کلانی را برای صاحبان آن نیز به بار آورد و افزون بر زیانهای مادی، تلفات انسانی را نیز به بار می آورد. حتی اگر خطر نشت آتش به واحدهای مجاور بدلیل تمهیدات از پیش تعیین شده وجود نداشته باشد قطعا آلودگی های ناشی از آتش سوزی در یک واحد صنعتی در مناطق مجاور آثار مخربی برجا می گذارد.

بعنوان مثال: آتش سوزی در یک کارخانه نساجی در ۲ کیلومتری شمال داکا در بنگلادش در سال ۱۳۹۱ باعث کشته شدن بالغ بر ۱۰۰ نفر کارگر که اکثریت آنها از زنان کارگر بودند. شد. در خانه ای دیگر، آتش سوزی در کارخانه مشهد نخ، بزرگترین کارخانه نخ شمال شرق کشور در سال ۱۳۹۱ باعث کشته شدن ۲ نفر از کارگران و مصدوم شدن ۴ نفر از نیروهای عملیاتی سازمان آتش نشانی که فعالیت به منظور اطفاء حریق مکان با استفاده از ۱۰ تانکر آب به ظرفیت هر کدام ۳۰۰۰۰ لیتر می کردند، شد. همچنین آتش سوزی در کارخانه ریسندگی بافت بلوچ ایران شهر که در سال ۱۳۸۷ اتفاق افتاده باعث خسارت هنگفتی بالغ بر ۱۸۰ میلیارد ریال به آن کارخانه شد که تا مدتها کارخانه نتوانست به کار خود ادامه دهد و بعد از بازسازی و مرمت تنها ۵۰۰ نفر از تعداد ۳۰۰۰ نفر کارگر که در آن کارخانه کار می کردند مشغول به فعالیت و بقیه اخراج شدند. بنابراین با بروز آتش سوزی یک واحد صنعتی بزرگ که در یک شهر کوچک فعالیت می کند کارخانه از کار باز می ماند و نیروهای شاغل در آن کارخانه بیکار می شوند. به بیان روشن تر تعادل اشتغال در جامعه از بین می رود بنابراین توجه به این واحدهای صنعتی با چنین ویژگی ها و اهمیت آنها تنها به محدوده صنعت نساجی مربوط نمی شود بلکه این توجه ناشی از نیاز شهر به سلامت و ادامه فعالیت واحد صنعتی مذکور است.بنابراین ایجاد یک برنامه ریزی ایمنی قابل اجراء بمنظور جلوگیری از حریق و حوادث در اینگونه مراکز در پیشبرد کنترل عوامل مخاطره آمیز فیزیکی و شیمیائی در کارگاههای نساجی الزامیست که مهمترین آنها:

* بازرسی دقیق از تمام کارگاهها و کارخانجات و ساختمان ها به منظور رعایت اصول ایمنی و حفاظتی و ارائه گزارش های لازم؛

* کوشش لازم در تشخیص احتمال وقوع حوادث ناشی از فعالیت کاری؛

* ارائه پیشنهاد جهت اقدامات لازم برای رفع و جلوگیری از احتمال وقوع حوادث در اینگونه مراکز؛

تهیه و تنظیم و آنالیز مربوط به حوادث ناشی از کار و آتش سوزی های احتمالی؛ نظارت و کنترل بر شبکه های برق، گاز و آب از نقطه نظر مسائل ایمنی؛

همکاری با واحدها و ادارات مختلف خصوصا سازمان آتش نشانی در زمینه شناسائی مناطق خطر به لحاظ میزان احتمال آتش سوزی؛

* نظارت بر اجرای تجهیزات آتش نشانی مستقر در محل؛

نظارت بر اجرای طرح های حفاظت فنی و پیگیری تا حصول نتیجه اگر شاغلین در اینگونه مراکز اطلاعاتی کافی در زمینه آموزش ایمنی نداشته باشند به هیچ عنوان نمی توانند ایمنی را درک نمایند و برای آن برنامه ریزی کنند. یعنی اگر اطلاعاتی از تجهیزات مستقر در محل نداشته باشید، عملا در هنگام بروز حوادث آتش سوزی دچار سرگردانی می شوید و نمی دانید چه کنید. با انجام اقدامی که انجام می دهید درست است یا نادرست و در نتیجه با اطلاعات نادرست نمی توانید به سر منزل مقصود برسید.

بدیهی است اگر کارگران، مهندسین، کارفرمایان و… اطلاعات کافی و آموزش های لازم را در امورایمنی، آتش نشانی دیده باشند به مراتب سریع تر، کاراتر و موثرتر از دیگران هستند.

به یاد داشته باشید در حال حاضر منسوجات هادی جریان الکتریسته به واسطه کاربردهای بالقوه بسیار، موضوع تحقیق پژوهشگران بسیاری می باشد و از آنجائیکه پلی استر هم اکنون ارزانترین پلیمر قابل استفاده در صنعت نساجی می باشد، نایلون و پلی استر جایگزین پنبه شده است. الیاف پشم در مقایسه با سایر الیاف متداول، کندتر می سوزد، بوی سمی را جذب می کند و در جذب سر و صدا قابلیت برجسته ای دارد. پشم ها در میان الیاف نساجی قابل احتراق،حداقل قابلیت شعله وری را داراست. پشم خشک به آهستگی می سوزد و شعله ای پت پت کننده و مقداری دود انتشار می دهد. در رطوبت نسبی بیش از ۲۰٪ وقتی که شعله بر روی سطح آن قرار می گیرد پارچه بدون شعله و بصورت درون سوز می سوزد و به محض برداشتن شعله بصورت خود اطفاء خاموش می شود. پشم بدلیل میزان بالای رطوبت و ترکیب شیمیایی خاص آن ذات خود اطفاء است. اکثر حرارت یا انرژی جنبشی که در هنگام سوختن پشم آزاد می شود صرف تولید بخار می گردد. بوی ناشی از سوختن پشم بدلیل وجود گوگرد در ترکیبات شیمیایی آن شبیه بوی تخم مرغ گندیده است و پس از اطفاء بصورت یک موی وز کرده سیاه، ترد و کروی باقی می ماند.

به یاد داشته باشید الیاف حیوانی از قبیل پشم، ابریشم، پوست یا مو از ترکیبات پروتئینی است و بیشتر از کربن، هیدروژن، اکسیژن و نیتروژن تشکیل یافته و بعضی اوقات گوگرد و فسفر نیز در آنها پیدا می شود. پشم در صورت آتشگیری بیشتر بصورت پنهان (بدون شعله )می سوزد مگر آنکه دچار حرارت زیاد شوند در اینصورت تجزیه شده و به شدت سوخته و دود غلیظ خاکستری مایل به قهوه ای از آن متصاعد می شود. همچنین در هنگام سوختن مقدار زیادی گازهای مسموم کننده از قبیل کو گرد، نیتروژن و بخصوص اسید هیدروسیانیک  تولید می کند که بسیار سمی است و چند نفس استنشاق آن در محیط آلوده می تواند منجر به بیهوشی و حتی مرگ شود. باید بدانید پوست و مو، همان ترکیبات پشم را دارند و در هوای محبوس بیشتر به سهولت و سرعت سوخته و دود گوگردی مایل به سفید از آن متصاعد می شود. ابریشم بیشتر نیز از لحاظ شیمیایی مانند پشم است ولی در آن گوگرد وجود ندارد و از کلیه الیاف دیگر سخت تر آتش می گیرد و به کندی می سوزد مگر اینکه حرارت زیادی ببیند و در هنگام آتش سوزی دود تند خاکستری رنگ فراوان از آن بلند می شود. ابریشم از پشم بیشتر آب را به خود می گیرد و رطوبت آن حرارت را خودبخود ایجاد کرده و ممکن است خودبخود آتش بگیرد. ابریشم سیاهرنگ به علت مواد رنگی قابل اکسید شدن زیادتر درونی، سریعتر از رنگهای دیگرش آتش می گیرد.

ابریشم مصنوعی از الیاف مصنوعی شبیه الیاف طبیعی می باشد و به ۲ دسته مشخص تقسیم میشود .

(Viscous rayon)که سلولز را با سدیم هایدرکساید آمیخته اند. در مقابل شعله کم مقاومت است و مانند پنبه به سهولت آتش میگیرد ولی کم دود میکند.

که در آن سلولز با استیک در آمیخته کندتر مبسوزد و برای آتشگیری منبع حرارت مداومی لازم دارد زیرا به هنگام حرارت دیدن ذوب شده ) میریزد.Acetate rayon)

امروزه نایلون جانشین ابریشم شده است و بجای سلولز از هیدروکربن ها، نیتروژن، اکسیژن و هیدروژن ساخته شده . با وزن برابر، این الیاف از سیم های فولادی محکمتر است و بسیار کم آب جذب می کند.

پنبه: بسیار جاذب رطوبت است، ۹۰ درصد آن را سلولز تشکیل داده، ۶ درصد رطوبت و باقیمانده آن مواد نیز خالص است به آسانی و به سرعت می سوزد مخصوصا موقعی که بصورت کرک یا قطعات ریز باشد، در هنگام سوختن دود غلیظی از آن بلند می شود.

کنف: به علت الیاف موئی به سهولت آتش می گیرد و به شکل نامرئی به سرعت حریق را منتشر می کند. درجه آتش گیری آن حدود ۲۵۰ درجه سانتی گراد است با شدت و حرارت می سوزد و دود فراوان و غلیظ و کندی از آن برمی خیزد که تا اندازه ای سست کننده و تخدیر کننده است. کنف مرطوب گاز متان از خود متصاعد می کند و به دامن زدن بیشتر آتش می افزاید.

کتان: مانند کنف جاذب و رطوبت نیست از این رو مقداری زیاد آب بخود می گیرد و به هنگام حریق به شدت آتش گرفته و درود فراوان تولید می کند.

بنابراین با توجه به شرایط روز صنایع، پیشرفت تکنولوژی و ایمن سازی محیط کارگاهها و صیانت از نیروی انسانی و منابع مالی و پیشگیری از حوادث، رعایت مقررات آئین نامه ساختمان کارگاهها که کارگاههای نساجی مشمول آن می شوند الزامیست.