تاریخچه صنعت برق در ایران

در سال ۱۲۷۹هجری شمسی یک موتور برق ۱۲اسبی ۱۱۰ولت از خارج از کشور خریداری و در “بالا خیابان مشهد” نصب شد تا برای روشنایی حرم مطهر حضرت امامرضا مورد استفاده قرار گیرد. اما اولین مجوز تاسیس یک کارخانه برق در کشور به یک بازرگان ایرانی به نام حاج حسین آقا امین الضرب داده شد . حاج امین الضرب اقدام به تاسیس اولین کارخانه برق عمومی در تهران کرد. تهران تا سال ۱۲۸۳هـ.ش فاقد برق بود. از این زمان به بعد چند خیابان عمده تهران دارای برق شدند.

در این هنگام شهرداری تهران مسوولیت تهیه، نصب ،تعمیر و نگهداری تأسیسات مربوط به روشنایی معابر را برعهده داشت و به این منظور در شهرداری تهران واحدی به نام “اداره روشنایی” ایجاد شد.تا اینکه در سال ۱۳۱۵با تصویب اساسنامه مؤسسه برق شهرداری تهران،اداره روشنایی شهرداری به مؤسسه برق تهران تبدیل شد و به عنوان یک مؤسسه مستقل زیرنظر شهرداری به انجام وظایف خود پرداخت.
در واقع تا سال ۱۳۴۱برای مدیریت برق کشور سازمان واحدی وجود نداشت و تصمیمات کلان از طریق وزارت کشور و سازمان برنامه و بودجه به شهرداریها و مؤسسات خصوصی یا دولتی متولی برق در شهرستانها ابلاغ و اعمال میشد. با افزایش تقاضا و خارج شدن تولید و مصرف برق از وضعیت محدود منطقهای و بخصوص ایجاد نیروگاههای آبی در برنامه سوم عمرانی کشور که از مهرماه ۱۳۴۱به اجرا گذاشته شد، صنعت برق اهمیت بیشتری یافت و ایجاد سازمان مستقلی برای توسعه این صنعت لازم تشخیص داده شد. به این منظور در دیماه ۱۳۴۱سازمان برق ایران تأسیس شد.

توسعه سریع صنعت برق فکر ایجاد وزارتخانهای برای تأمین آب و برق موردنیاز کشور را ایجاد کرد و برهمین اساس در ۲۲اسفند ۱۳۴۲وزارت آب و برق تأسیس شد. در تیرماه ۱۳۴۴قانون توسعۀ مؤسسات برق غیردولتی به تصویب مجلسین شورای ملی و سنا (مجلسین وقت) رسید. همین طور براساس ماده ۲قانون سازمان برق ایران در سال ۱۳۴۶به وزارت آب و برق اجازه داده شد تا کشور را از نظر تأمین برق،بدون الزام به پیروی از تقسیمات کشوری به مناطقی تقسیم و به تدریج نسبت به تأسیس شرکتهای برق منطقهای اقدام کند.

در سال ۱۳۴۸نیز شرکت توانیر با مسؤولیت توسعۀ تأسیسات تولید، انتقال و عمده فروشی برق تشکیل شد.

در ۲۸بهمن ۱۳۵۳با محول کردن برنامه ریزی جامع و هماهنگکردن فعالیت انرژی در سطح کشور به وزارت آب و برق این وزارت به وزارت نیرو تغییر نام یافت و در همان سال و سال بعد تغییراتی در اساسنامه شرکت توانیر ایجاد شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با شرایط جدیدی که در صنعت برق از نظر کیفی و کمی ایجاد شد مسأله تغییرات در ساختار صنعت برق اهمیت ویژهای یافت و سرانجام شرکت توانیر در مهرماه سال ۱۳۷۴به سازمان مدیریت تولید و انتقال نیروی برق ایران (توانیر) تبدیل و وظایف و مأموریتهای معاونت امور برق وزارت نیرو به این سازمان محول و پست مدیرعامل این سازمان به معاونت امور برق داده شد.

بالاخره در جلسه مورخ ۸۱/۹/۲۷هیئت وزیران بنا به پیشنهاد وزارت نیرو و تأیید سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و وزارت امور اقتصادی و دارایـی در سـاختار شـرکت تـوانیر تغییراتـی ایجـاد و اساسنامه آن به نام شرکت مادرتخصصی مدیریت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایـران (تـوانیر)به تصویب رسید.
شرکت مادر تخصصی توانیر با ۱۶شرکت برق منطقهای، ۴۲شرکت توزیع، ۲۷شرکت مدیریت تولید، سازمان توسعه برق ،مدیریت پروژههای نیروگاهی ایران (مپنا)، سازمان انرژیهای نـو ایـر ان (سـانا)، سازمان بهرهوری انرژی ایران(سابا)و شـرکت تعمیـرات نیروگـاهی ایـران متـولی حفـظ و توسـعه سرمایه های ملی در صنعت برق است که در زمینه برنامهریزی، همـاهنگی، نظـارت و ارزیـابی از ایـن صنعت انجام وظیفه میکنند.

تأمین، تولید، انتقال، توزیع و فروش نیروی برق مطمئن توسط ۱۶شـرکت بـرق منطقـهای در سـطح کشور اعمال میشود. وظیفه توسعه نیروگاههای حرارتی شبکه سراسری توسط سازمان توسعه برق ایران و شرکت مدیریت پروژههای نیروگاهی ایران با استفاده از پیمانکاران (داخلی و خـارجی) تحقـق  میپذیرد. 

۹۸درصد از سهم تولید برق سالانه کشور توسط واحدهای تحت پوشش وزارت نیـرو و مـابقی سـهم نیروگاههای اختصاصی است. از سهم تولید وزارت نیـرو ۹۸درصـد توسـط ۵۳نیروگـاه حرارتـی و مابقی توسط ۱۷نیروگاه برق آبی تولید مـیشـود وظـایف نگهـداری و بهـرهبـرداری از ۵۳نیروگـاه حرارتی فوق توسط ۲۷شرکت مدیریت تولید انجام میگیرد. وظایف توسعه نیروگاههـای تجدیدپـذیر توسط سازمان انرژیهای نو ایران (سانا) با استفاده از پیمانکاران داخلی و خارجی تحقق میپذیرد.
وظایف نگهداری و بهرهبرداری و توسعه شبکه توزیع توسط ۴۲شرکت توزیع نیروی برق در سـطح کشور (تحت پوشش ۱۶شرکت برق منطقهای) غیردولتی اجرا میشود.
وظایف خدمات پشتیبانی فنی و غیرفنی (از قبیل تعمیرات نیروگاهی، شبکه، تأمین کـالا و…) توسـط شرکت تعمیرات نیرو و شرکتهای غیردولتی جدا شده از بدنه اصلی صنعت برق در مجموعـه شـرکت ساتکاب اجرا میشود.

تدوین : روح اله محمدی

سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی تهران حوزه معاونت آموزش و تربیت بدنی