ایمنی در معماری :
در چندین دهه گذشته با افزایش دانش در خصوص ساخت و ساز و همچنین دستیابی به مصالح با کیفیت بالاتر، شهرها شاهد ساخته شدن ساختمان های بلند مرتبه بوده اند. با افزایش تعداد ساختمان های بلند مرتبه و همچنین افزایش ارتفاع این ساختمان ها، حوادث مرتبط با این قبیل ساختمان ها موجب گردید که دستورالعمل هایی خاص به منظور حفظ ایمنی ساکنین این ساختمان ها تدوین گردد. با گسترش شهرها و سوق به بلندمرتبه سازی در کلانشهرها؛ و به دنبال آن وقوع حریق وحوادث گوناگون موجب استفاده از تجارب و ابزارهایی گردید که نتیجه آن  در دنیا باعث تدوین  قوانین و دستورالعمل هایی در زمینه پیشگیری ومحافظت از حریق گردید  . قوانین و راهبردهایی که برای هر نوع از ساختمان اعم از مسکونی، درمانی و تجاری و…متفاوت میباشدو تفاوت های ماهیتی با یکدیگر دارند. قوانین ساختمان ها در برابر آتش  سوزی از ابعاد ایمنی ،جانی ، مالی و منافع ملی از ضروری ترین نیاز ها و الزامات در طرح و اجرای ساختمان است .علوم و مهندسی ایمنی در برابر آتش موضوعات مهمی محسوب میشود با توجه به نیاز های متعدد صنعت ساختمان ، استفاده از مصالح ، مواد پلیمری و…که در ساختمان امکان خطر پذیری حریق را بالا میبرد. تدوین  مقررات ، استانداردهای NFPA، دستورالعمل ها ، آیین نامه های تخصصی جهت تامین سطح مناسب ایمنی ساختمان دربرابر  آتش میباشد باتوجه به اینکه کشور عزیز ما از لحاظ زیرساخت های شهرسازی وقوانین با دیگر کشورها متفاوت میباشد قوانین و مقررات  درزمینه ایمنی را با بومی سازی تحت عنوان  مباحث مقررات ملی ساختمان را در کشور مورد استفاده قرار میدهیم.مقررات ملّی ساختمان مجموعه ای از قوانین فنی، اجرایی و تخصصی میباشد  که مباحث ودستورالعمل هایی درمورد طراحی، نظارت و اجرای عملیات ساختمانی اعم از تخریب، نوسازی، توسعه بنا، تعمیر و مرمت اساسی، تغییرات کاربری و بهره برداری از ساختمان که به منظور تأمین ایمنی، جامعه تنظیم گردیده اس. را شامل میشود. مقررات ملّی ساختمان بر اساس نوع کاربری ، بارتصرف ، الزامات، اختصاری بودن و سازگاری با شرایط کشور از نظر نیروی انسانی ، مصالح ساختمانی، اقتصاد ، اقلیم و محیط تدوین شده است.بطورکلی مقررات ملّی ساختمان،مجموعهای از قوانین که شامل حداقل های مورد نیاز ، بایدهاونبایدهای ساخت وساز میباشد و با توجه به شرایط فنی ، مهندسی کشور وبا بهره گیری از آخرین دستاوردهای روز ملّی وبین المللی ،تهیه وتدوین شده است .
در این بخش از مجله قصد داریم به طرح موارد ایمنی مرتبط با معماری بپردازیم:
ایمنی و خروج:
محصولات حریق شامل حرارت ، نور ودود میباشد .حرارت و دود محصولات خطرناک میباشد و راههای مقابله با آن ها در مرحله طراحی باید درنظر گرفته شود .طراحی یک ساختمان وظیفه مهندس معمار میباشد که در زمان طراحی موظف است ضوابط طراحی بنا را مطابق با مباحث مقررات ملی ساختمان بخصوص مبحث شماره ۳ ( حفاظت ساختمان در مقابل حریق )رعایت نماید. دراین قسمت هدف بررسی راههای خروج و اجرای درب مقاوم دربرابر حریق در ساختمان های مسکونی میباشد.
 دود : معماران باید سیرکولاسیون حرکت  دود را در در طراحی های خود به عنوان یک آیتم اصلی  در نظر بگیرند .طراحی باید به نحوی انجام گیرد که جابه جایی دود محدود یا قابل کنترل شود. همچنین  باید درنظر داشت که هرچه ابعاد آتش و محیط آن بزرگتر باشد تولید دود بیشتر است. اگر میزان دود زیاد باشد و دید افراد به کلی مختل سازد میتواند فرار از صحنه خطر را غیر ممکن سازد رقیق ساختن دود در مسیرهای خروج اضطراری تقریبا غیر ممکن است بهترین روش، جلوگیری از نفوذ دود به این مسیرها  میباشد .یک معمار لازم است بداند امروزه در همه منازل وجود وسایل منزل از جمله مبل ها ، دیوار کوب ، فرش ، موکت و……تولید گازهای بسیار خطرناک از جمله سیانید هیدروژن تولید میکند که حتی مقدار بسیار کم آن میتواند کشنده باشد. پس نتیجه گیری میشود طراحی راه خروج و درنظر گرفتن ضوابط پیشگیری از حریق در این خصوص یکی از مهمترین ارکان طراحی میباشد.

در زمان بحران و حریق افراد ساکن در ساختمان یا افرادی که شاید برای اولین بار به این ساختمان آمده اند بصورت ناخودآگاه سعی میکنند از راهی که به ساختمان ورود پیدا کرده اند فرار کنند حال اگر مسیر فرار، مخالف راه ورود باشد قانع کردن افراد گرفتار در حریق یا حادثه بسیار مشکل است بنابراین راههای تردد وخروجی های ساختمان باید جزو راههای خروج درنظر گرفته شود. طراحی و ساختن راههای فرار که جزء مسیرهای روزانه نیست ممنوع میباشد. مهندس معمار درمرحله برنامه ریزی معماری میبایست طبق مقررات ملی ساختمان ابعاد و اندازه وتعداد راههای خروج ساختمان را تخمین بزند ومطابق با آن طراحیح های لازم را انجام دهد. درغیر اینصورت در زمان حریق اگر تعداد راه خروج و ابعاد و اندازه دستگاه پله استاندارد نباشد امکان خروج ساکنین به سختی یا قابل انجام نمیباشد و تبعات سوء بجا میگذارد.
اصول کلی در مورد راههای فرار:
راه خروج: این مسیر یکپارچه و بدون مانع میباشد که از هرنقطه ساختمان شروع میشود و به معبر عمومی منتهی میشود.
دسترس خروج/اولین قسمت مسیر: این مسیر که محافظت نشده است و ازهر نقطه درون یک اتاق یا دفتر میتواند شروع گردد، لازم به ذکر است راههای افقی محافظت شده نیز به علت احتمال خطر شکست قبل از موقع باید دارای طول کوتاه باشد.
خروج/مسیر فرار: این مسیر شامل دستگاه پلکان حفاظت شده از مواد غیر قابل اشتعال و مقام در برابر دود میباشدکه ساکنین واهالی ساختمان بتواند با حفظ خونسردی وبدون عجله با طی کردن مسیر راهرو محافظت شده به یک مکان امن برسند، دستگاه پلکان از بالاترین طبقه تا تراز تخلیه خروج (همکف)که به معبر عمومی ختم میشود.
تخلیه خروج/ پایین ترین طبقه بنا : که حداقل  نیمی از ساکنین ساختمان بتوانند از این مسیر به معبر عمومی  تخلیه شوند.

ضوابط راههای فرار از آتش در ساختمان ها:
محافظت دستگاه پلکان داخلی به وسیله ی درب های دود بند (درهای مقاوم در برابر آتش  به مدت دوساعت)برای ساختمان هایی که چهار طبقه یا بیشتر از سطح زمین قرار دارند الزامی میباشد. همچنین نصب تهویه فشار مثبت در دوربندی دستگاه پله در بالاترین قسمت ، یکی دیگر از الزامات محافظت دستگاه پله ازدود میباشد. درزمان حریق ساکنین میتوانند با حفظ آرامش از دستگاه پله به عنوان یک مکان امن استفاده کنند و به وسیله تهویه فشارمثبت از پیشروی دود به آپارتمان های دیگر جلوگیری به عمل می آید.

لازم به ذکر است دوربندی دستگاه پلکان داخلی ساختمان های کمتر از چهار طبقه ازتراز زمین باید حداقل یک ساعت دربرابر آتش  مقاوم باشد.

در قسمت بعدی با درهای مقاوم در برابر حریق آشنا می شویم.
با ما همراه باشید

نگارنده:

افروز اعظمی