حفاظت و تدابیر ایمنی در برق:

موارد ایمن سازی در برق را می توان به سه دسته کلی تقسیم نمود.
۱ -ایمنی در برابر حریق ناشی از برق.
۲ -خطر برق گرفتگی و ایمنی فردی.
۳ -ایمنی سیستم ( دستگاه ).

ایمنی در مقابل حریق :

بسیاری از آتش سوزی ها در اثر اشکالات که در سیم ها ایجاد می شود بوجود می آید که ایـن عوامـل عمدتاً در اثر :
الف: از بین رفتن عایق سیم ها . ب: عبور جریان بیش از حد مجاز از سیم ها . ج: شل بـودن اتـصالات سیم ها ایجاد می شود.

برای حفاظت و جلوگیری از اینگونه خطر ( حریق ) موارد ذیل باید رعایت نمود :
۱ -قوانین و مقررات و استانداردهای مربوطه در تأسیسات الکتریکی رعایت شود.
۲ -حتی المقدور سیم های برق در مجاورت مواد قابل اشتعال قرار نگیرد.
۳ -کلیدهای اصلی ، فیوزها و سایر لوازم برقی در جعبه عایق حفاظت شوند.
۴ -در هیچ نقطه، از سیم های بدون روپوش و سیم کشی روکار بدون حفاظ نباید استفاده کرد.
۵ -سیم های برق نباید در دسترس افراد باشد.

خطر برق گرفتگی :

اصولاً بدن انسان و حیوانات هادی الکتریسیته بوده و جریان از آن عبور می کند . مقاومت بدن انـسان می تواند بین ۱۰۰ تا ۳۰۰۰ اهم باشد که به این مقدار مقاومت، مقاومت محل تماس ( نوک انگشتان دست یا کف پا ) نیز اضافه می گردد. البته این مقادیر با نوع پوست و همچنین جنس کفش ارتبـاط مـستقیم
دارد. پوست های مرطوب دارای مقاومت کم و پوست های خشک و زبر دارای مقاومت بیشتری هستند.
مقاومت متوسط بدن را می توان در حدود ۱۳۰۰ اهم دانست و با توجه به اینکـه جریـان ۵۰MA بـرای اعضای بدن خطرناک می باشد . پس می توان گفت ولتاژهای بیش از ۶۵ ولت برای انسان خطرناک مـی باشد.
البته ولتاژ زیاد بخودی خود برای انسان مضر نمی باشد و این جریان ایجاد شده در اثر ولتاژ و تداوم آن است که باعث خطر خواهد بود . پس اگر ولتاژی نتوانـداین جریـان را بوجـود آورد ضـرری بـرای انسان نخواهد داشت حتی اگر مقدار این قبیل ولتاژها در حد کیلو ولت باشد.
صدمات ناشی از عبور جریان از بدن انسان متفاوت است و ممکن به صورت های زیر باشد:
۱ -تماس دست راست با سیم های برق که در این حالت مسیر جریان بر ق از انگـشتان دسـت راسـت، شانه راست، ریه راست، کبد، ران و پای راست به زمین مـی رسـد، در ایـن حالـت بیـشتر قـسمت راست بدن مورد شوک و تشنج قرار می گیرد.
۲ -تماس دست چپ با سیم های برق، که در این حالت مسیر جریان از انگشتان دست چپ، شانه چپ، ریه چپ، قلب و طحال به پای چپ و از آنجا به زمین می رسد. چون قلب در مسیر جریان قـرار مـی گیرد در اثر انقباض شدید از کار باز می ماند، لذا کار کردن با دست چپ خطر بیشتری دارد.

۳ -تماس هر دو دست با سیم های برق، د راین حالت جریان بین دو دست و از طریـق هـر دو ریـه و قلب برقرار می شود. در این صورت هم ت نفس قطع می شود و هم قلب از کار باز می ماند لذا هرگز نباید با هر دو دست به سیم های برق دست زد.
۴ -اتصال سیم برق به سر انسان، این نوع اتصال ضمن داشتن خطـرات فـوق الـذکر دارای خطـرات زیاد دیگری نیز می باشد.
۵ -اگر سیم به پشت دست یا قسمتی از بدن و بازو برخورد نماید، د ر اثر شوکی کـه وارد مـی شـود احتمال پرت شدن زیاد است.
۶ -اتصال سیم برق به کف دست ها، باعث انقباض شدید عضلات انگشتان و قفل شدن آنها می شـود و اتصال سیم با کف دست ها را محکمتر می کند و خطر بیشتر می شود.
۷ -عبور جریان برق با فرکانس زیاد بیشتر از پوست بدن عبور مـی کنـد و خطـری متوجـه اعـضاء داخل نمی شود اما باعث سوختگی می گردد.
۸ -نزدیک شدن به شبکه های فشار قوی نیز باعث بروز حوادث و خطر برای انسان می باشد.
۹ -مسیری که جریان از بدن عبور می کند گرم می شود و در جریان های زیاد باعث پختگی عـضلات و سوختگی پوست می شود.
۱۰ -عبور جریان متناوب ۵۰HZ از بدن باعث تحریک اعصاب می شود.
مقاومت مدار معمولا شامل مقاومت قسمتی از مدار برق رسانی و مقاومت بدن انسا ن می باشد .

مقاومت بدن از دو قسمت تشکیل شده است :
۱ .مقاومت داخلی : که مقاومت اعضای زیر پوست بدن است .
۲ .مقاومت خارجی : که همان مقاومت پوست بدن است .
بنابراین ، هر قدر که قسمت خارجی بدن با جسم هادی برق در تماس باشد بـه همـان نـسبت مقاومـت بدن کمتر می شود و درنتیجه ، جریان بیشتری از بدن عبور می کند .
مجموع مقاومت خارجی و مقاومت داخلی ، مقاومت کل بدن را تشکیل می دهند که بین۱۳۰۰ Ώ تا ۱۰۰۰۰۰۰ اهم متغیر است.

به طور کلی ، جریان برق ۵۰ میلی آمپر به بالا کشنده است .
البته بدن در مقابل جریان های کم نیز واکنش نشان می دهد این امر به مدت تماس ، وضـع جـسمی و قلبی فرد بستگی دارد . حد ولتاژ خطرناک حدود ۶۵ ولت است ایـن ولتـاژ بـرای حـداقل مقا ومـت بـدن محاسبه شده است .

خطرناکU = 1300 ×۰/۰۵= ۶۵V

تدوین: روح اله محمدی

سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران حوزه معاونت آموزش و تربیت بدنی