فرهنگ ایمنی

همواره در تاریخ کهن ایران زمین ، فرهنگ غنی ما بر تارک سایر فرهنگها ، درخششی خاص داشته است. حفظ و حراست از ارزشهای مکتسبه در طول تاریخ ، به قشر و گروه خاصی مرتبط نبوده و همگان موظفند در اعتلای فرهنگی خویش اهتمام لازم را بکار بندند. علاوه بر این مهم ، ترسیم نقشه راه نیل به توسعه پایدار در سالهای اخیر نیز این مسئولیت را دو چندان می نماید و اگر بر این باور باشیم که توسعه ی پایدار ، جامعه ای سالم و ایمن می طلبد ، واگر ایمنی در جامعه به مخاطره افتد ، بحرانهائی ایجاد خواهد شد که دسترسی به جامعه ایمن و گام برداری در مسیر توسعه پایدار را به تأخیر انداخته یا حتی نا ممکن می نماید ، چاره ای جز فراخوانی ملی بمنظور انسجامی همگانی در راستای بسترسازی و ارتقای فرهنگ ایمنی نخواهیم داشت و این مهم ، دست یافتنی نخواهد بود مگر با تلاش مستمر تمامی نهادها و دستگاههای دولتی و غیر دولتی ، رسمی و غیر رسمی ، خصوصی و مردمی  ،در راستای زمینه سازی اجرای دقیق و صحیح مقررات و ضوابط ایمنی.
ایمنی و حفاظت از جان آحاد جامعه یکی از مهم‌ترین وظایف دست اندرکاران در هر حوزه کاری است که متاسفانه همیشه مورد اغماض قرار گرفته است و از این رو هرگاه حادثه بدی رخ می‌دهد وشماری از هموطنانمان مظلومانه جانشان را از دست می‌دهند، خبرآن چند روزی تیتر اول رسانه‌های کشور می‌شود و بعد از مدتی حادثه با تمامی صحنه‌هایش، به‌دست فراموشی سپرده می‌شود.
ایمنی به معنی سلامت، امنیت و آسایش افراد جامعه است و‎ ‎از نظر تعریف ساده علمی، عبارت است از میزان یا درجه دوری یا فرار از خطر، و ایمنی کامل نیز یعنی‏‎ ‎مصونیت در برابر هر نوع آسیب، جراحت و نابودی.‏
فرهنگ یک جامعه ، مجموعه ی ارزش‏ها، باورها و الگوهای رفتاری مشترک بین مردم است که در نهایت ، شخصیت و رویه آن جامعه را معرفی می‏کند. به بیان دیگر، رفتار و نگرش اعضای جامعه تابعی است از فرهنگ جامعه.
فرهنگ ایمنی را نیز می توان بدینگونه تعریف نمود: فرهنگ ایمنی، بخشی از فرهنگ کلی حاکم برجامعه است که بر رفتارها و نگرش‏های اعضای جامعه در مورد ایمنی تاثیر می‌گذارد و به آن جهت می‏دهد. یا به عبارت دیگر،  فرهنگ ایمنی محصول ارزش‏ها، گرایش‏ها، ادراکات، صلاحیت‌ها و الگوهای رفتاری فردی و گروهی اعضای جامعه  است .
اقشار جامعه علاقه‌ای ندارند که دچار حادثه شوند، اما گاهی‏‎ ‎به عللی خودشان به دنبال حادثه می‌روند و گاهی نیز بر اثرشرایط نا ایمن یا رفتارهای ناایمن وخطرناک‎ ‎دیگران، دچار صدمه و خسارت می‌شوند.
‏‎ ‎از این رو رعایت نکات ایمنی باید به صورت یک فرهنگ عمومی درآید، زیرا نمی‌توان برای هر نفری که کار می‌کند، یک نفر مسئول گذاشت که کار او را کنترل کند. ‏
در سالهای اخیر ، محققان مدلهای متعددی از فرهنگ ایمنی را پیشنهاد داده اند. مدلی که در زیر ارائه می گردد، شامل ابعاد مختلفی است که با آنها فرهنگ ایمنی یک سازمان قابل تعریف و ارزیابی است. درکل ، فرهنگ ایمنی یک سازمان می بایست به صورت حوزه ای تعریف شود که در آن عناصر کلیدی زیر نقش مهمی ایفا می کنند:
۱-    آگاهی(Inform) : مدیران می دانند در سازمانشان چه می گذرد و از طرفی پرسنل نیز مایل به گزارش خطاهای خود هستند.
۲-    فرهنگ گزارش دادن(Reporting Culture): سازمان ، کارمندان را به ابراز اطلاعات در باره تمامی خطرات ایمنی که با آن مواجه می شوند ، ترغیب می کند.
۳-    فرهنگ انصاف(Just Culture): سازمان نگرشی عادلانه و منصفانه به خطاها دارد ، اما لازم می داند افراد پاسخگو باشندو از تنبیه های مناسب برای کارهای غیر قابل قبول(تخطی) استفاده کند.
۴-    فرهنگ انعطاف(Flexible Culture): چنین سازمانهائی در برابر تغییرات خواسته شده عکس العمل نشان می دهند.
۵-    فرهنگ آموزش(Learning Culture): سازمانها آماده آموزش و بهبود بوده و خواهان انجام دگرگونی های لازم هستند.

پیش زمینه تئوری مورد استفاده در مدل فرهنگ ایمنی اگر بر اساس یک تعریف پویا از فرهنگ ایمنی پایه ریزی گردد ، شبیه به مدل زیر می باشد:
این مدل دربردارنده سه سؤال اصلی است. سؤال هائی که تشکیل دهنده ابعاد مرکزی فرهنگ ایمنی می باشند:
۱-    چگونه به سوی ایمنی حرکت کنیم؟
۲-    چگونه در ایمنی سهیم هستیم؟
۳-    چگونه آموزش ببینیم؟

امروزه رعایت ایمنی حین اجرای کار از ضروریات اجتناب ناپذیربوده و شعار جهانی “ اول ایمنی بعد کار”  ، نه به عنوان شعار ، بلکه بصورتی عملی باید سرلوحه اقدامات متولیان حرفه ای اجرای پروژه ها قرار گیرد. جهت رعایت ایمنی کافی است از وقوع حادثه جلوگیری کنیم و اگر علل وقوع حوادث را بدانیم و خطاها را شناسایی کنیم، با مهندسی معکوس و انجام تدابیر لازم می توان از وقوع حادثه جلوگیری کرد.
نیروی کار هر کشور، به ویژه کشورهای در حال توسعه ،بخش پر اهمیتی از سرمایه ملی دانسته شده و از پایه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی به شمار می‌رود. بدون شک شکوفایی و خودکفایی اقتصاد و صنعت بدون داشتن نیروی کار سالم امکان پذیر نخواهد بود. از این رو حفاظت از سلامت نیروی کار و بهسازی محیط کار از اهمیتی شایان توجه برخوردار است.
پیدایش معضلات ایمنی و بروز حوادث ، موجب تشدید نیاز به فراگیری و رعایت اصول ایمنی و بهداشت حرفه ای گردیده و افراد را برآن داشته تا درصدد چاره جویی‌های بنیادی و علمی برای حفظ سلامت نیروی انسانی برآیند. بر همین اساس مباحث ، آئین نامه ها ، مقررات ایمنی ،و سیستم‏های ایمنی کار و…  شکل گرفت،و واحدهای ایمنی و بهداشت حرفه ای نقش برطرف کننده معضلات و مشکلات ایمنی و بهداشتی محیط کار را بر عهده گرفته و درصدد کاهش حوادث برآمدند.